Zencir ve Şahin hukuk ve danışmanlık olarak bu yazımızda resmi vasiyetname nedir? geçerlilik şartları nelerdir? konusunu ele alacağız.
RESMİ VASİYETNAME NEDİR ? GEÇERLİLİK ŞARTLARI NELERDİR?
- Resmi vasiyetnamenin tanımı?
- Resmi vasiyetname geçerlilik şartları nelerdir?
- A- RESMİ MEMUR KAVRAMI?
- B-RESMİ VASİYETNAMEDE TANIKLIK İÇİN ARANAN KRİTERLER?
- C-VASİYETÇİDE ARANAN ŞARTLAR?
- a- OKUMA YAZMA BİLİP BİLMEMESİNE GÖRE VASİYETÇİNİN DURUMU?
- b.- GÖRME ENGELLİLERİN VASİYET YAPABİLME ŞARTLARI?
- c- İŞİTME VE KONUŞMA ENGELLİLERİN VASİYET YAPABİLME ŞARTLARI?
- d.- TÜRKÇE BİLMEYENLERİN VASİYET YAPABİLME ŞARTLARI?
- RESMİ VASİYETİN SAKLANMA ŞARTLARI
- RESMİ VASİYETNAMENİN İPTAL EDİLMESİ
1.TANIM
Bir önceki yazımızda vasiyetnamenin ne olduğunu detaylıca izah etmiştik. Şimdi ise vasiyetname türlerinden resmi vasiyetnamenin ne olduğu, , geçerlilik şartları, nasıl düzenleneceği, düzenlenirken nelere dikkat edilmesi gerektiği ve hangi koşullarda iptal edilebileceği hususlarında temel bilgileri aktaracağız.
Medeni Kanun’da resmi vasiyetnamenin tanımı yapılmamıştır. TMK. md.532 hükmüne göre: “Resmi vasiyetname, iki tanığın katılmasıyla resmi memur tarafından düzenlenir”. Buna göre resmi vasiyetname genel bir tanımla ;resmi memurun önünde, iki tanığın katılmasıyla, yasanın öngördüğü hükümlere uyularak düzenlenen bir ölüme bağlı bir tasarruf işlemidir.
GEÇERLİLİK ŞEKLİ
Miras Hukuku, şekilci bir yapıya sahiptir ve hukuksal işlemlerin geçerliliği için belirlenen koşulların önemi burada daha fazla ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda, ölüme bağlı hukuksal işlemlerde bulunan kişinin iradesini açıklarken daha dikkatli ve düşünceli olması teşvik edilir. Ayrıca, iradenin yazıya dökülmesiyle güçlü bir ispat aracı sağlanır ve yorum tartışmalarının önüne geçilmesi amaçlanır. Buradaki temel gaye miras bırakana yaptığı hukuki işlemin ciddiyet ve şuurunu kavramasına yönelik bir bilinç oluşturmak ve aynı zamanda miras bırakan öldükten sonra geride kalan mirasçıların kendi aralarında yaşayacakları ihtilafları önlemektir.
Resmi vasiyetnameye resmiyet verecek olan memurların kimler olduğunu TMK. md.532/II hükme belirlemiştir. Bu hükme göre: “Resmi memur, sulh hâkimi, noter veya kanunla kendisine bu yetki verilmiş diğer bir görevli olabilir”.
İlgili kanun maddesi uyarınca resmi memurlar arasında her ne kadar Sulh Hakimi sayılmışsa da uygulamada pek rastlanılan bir durum değildir.
Yine ilgili kanun maddesi uyarınca “kendisine bu yetki verilmiş diğer görevli” kavramı ise yabancı ülkelerdeki Türk Konsoloslukları örnek verilebilir.
Uygulamada, resmi vasiyetname tanziminde resmi memur olarak sayılan kişilerin başında noterler yer almaktadır. 1512 sayılı Noterlik Kanunu’nun 89. maddesi düzenleme şeklinde yapılması zorunlu işlemler” kenar başlığı altında vasiyetnameyi de saymış bulunmaktadır.
A-RESMİ MEMUR KAVRAMI ? GEÇERLİLİK ŞARTLARI?
Düzenlemeye katılma yasağı
Madde 536- Fiil ehliyeti bulunmayanlar, bir ceza mahkemesi kararıyla kamu hizmetinden yasaklılar, okur yazar olmayanlar, mirasbırakanın eşi, üstsoy ve altsoy kan hısımları, kardeşleri ve bu kişilerin eşleri, resmî vasiyetnamenin düzenlenmesine memur veya tanık olarak katılamazlar. Resmî vasiyetnamenin düzenlenmesine katılan memura ve tanıklara, bunların üstsoy ve altsoy kan hısımlarına, kardeşlerine ve bu kişilerin eşlerine o vasiyetname ile kazandırmada bulunulamaz. “
Maddede sözü edilen “fiil ehliyeti bulunmayan, bir ceza mahkemesi kararıyla kamu hizmetinden yasaklılar, okuryazar olmayanlar” resmi memurlar için gündeme gelemezler. Zira bu niteliğe sahip olmayan bir kişi sulh hâkimi, noter ya da kendisine kanunla bu yetki verilmiş diğer bir görevli” olamaz.
Bu nedenle bu maddede sözü edilen yasaklardan bir kısmı resmi memur için söz konusu olabilir. Bunlar: “Mirasbırakanın eşi, üstsoy ve altsoy kan hısımları, kardeşleri ve bu kişilerin eşleri” resmi memur olarak vasiyetname tanzim edemezler. Aksi halde yapılan vasiyetname şekle aykırılık nedeniyle geçersiz olup, iptal (TMK. md.557 b.4) edilebilecektir.
Resmi vasiyetnameyi hangi resmi memur düzenlemişse onun tarafından imza edilmelidir. Yargıtay noter vekili tarafından tanzim edilen vasiyetnamenin, bir gün sonra noter tarafından imza edilmesini şekle aykırı bulup vasiyetnameyi geçersiz saymıştır.( Yargıtay 2 HD.07.05.2007, E.8051, K.10580)
TMK MD. 536 BAĞLAMINDA HUKUKİ SONUÇLAR
TMK md.536’nın belirttiği iki yasak, resmi vasiyetnamenin düzenlenmesi sürecinde önemli bir role sahiptir ve farklı sonuçlar doğurur.
TMK md.536/I’de belirtilen resmi vasiyetname tanzimine katılma yasağı, (fiil ehliyeti bulunmayan, bir ceza mahkemesi kararıyla kamu hizmetinden yasaklılar, okuryazar olmayanlar ) vasiyetnamenin geçerliliğiyle ilgili bir yaptırımdır. Yani, belirtilen kişilerin resmi vasiyetnamenin düzenlenmesine katılması durumunda vasiyetname geçersiz hale gelir. Bu tür bir geçersizlik durumunda, TMK md.557 b.4 uyarınca vasiyetnamenin iptali talep edilebilir.
TMK md.536/II’deki “kazandırma yasağı” ise resmi vasiyetnamenin geçerliliğiyle ilgili değildir. Bu yasak, mirasbırakanın, belirli kişilere mirasbırakanın ölümünden sonra yarar sağlayacak bir kazançta bulunmasını engeller. Ancak, bu yasağa rağmen böyle bir kazanç sağlanırsa, resmi vasiyetname geçerli kabul edilir. Ancak, söz konusu kişiler bu kazançtan yararlanamazlar. Bu durumda, vasiyetnamenin ayakta kalması ve yaşatılması ilkesi (favor testamenti) bu sonuca yol açar. Bu ilke, vasiyetname düzenleyen kişinin iradesinin mümkün olduğunca korunması ve uygulanması gerektiğini vurgular.
- Tanıklar
Sayısı TMK. md.532 “…iki tanığın katılmasıyla …” ifadesiyle tanık sayısını belirlemiştir.
TANIKLAR İÇİN ARANAN KRİTERLER
- Fiil ehliyeti olmalı: Fiil ehliyeti olmaması yasağını TMK. md.14 hükmüne göre tayin etmek gerekir. Bu maddeye göre ayırt etme gücü bulunmayan, ergin olmayanlar ve kısıtlılar fiil ehliyetine sahip değildir. Buna göre bu niteliklere sahip olmayan tanıklar da fiil ehliyeti bulunmadığı için resmi vasiyetnameye tanık olarak katılamayacaklardır.
- Bir ceza mahkemesi kararıyla kamu hizmetinden yasaklı olmamak : Burada kesinleşmiş bir yargı kararıyla kamu hizmetinden yasaklı kişiler söz konusudur. Dikkat edilecek olursa maddede işlenen suç ve verilen mahkûmiyet kararı üzerinde durulmamış, tam aksine işlenen suç ne olursa, sanık hakkında kamu hizmetinden yasaklılık kararı verilmesi öngörülmüştür.
- -Okuryazar olmak: Burada okuma ve yazma bilmeyen tanıklar söz konusudur. Bu koşul resmi vasiyetnamenin her iki türünde de tanıkların vasiyetnamedeki rolü ile yakından ilgilidir.
- Mirasbırakan ile belirli derecede yakınlık: TMK. md.536/I hükmüne göre “mirasbırakanın eşi, üstsoy ve altsoy kan hısımları, kardeşleri ve bu kişilerin eşleri” resmi vasiyetnamede tanıklık yapamazlar.
MİRASBIRAKAN (VASİYETÇİ)
TMK. resmi vasiyetin yapılış şeklini, mirasbırakanın (vasiyetçinin) okuma yazma bilmesi ve okuyup yazamaması açısından ikiye ayırmıştır.
- Vasiyetçinin bizzat okuması ve imzalaması gereken resmi vasiyetnamede; vasiyetçi son arzularını yazılı veya sözlü olarak resmi memura bildirir. Resmi memur bu arzuları içeren vasiyetnameyi hazırlar ve okuması için vasiyetçiye verir. Vasiyetname okunduktan sonra uygun bulunursa vasiyet eden tarafından imzalanır. Resmi memur da tarih koyarak kendisi imzalar (MK m.533). Tarih, vasiyetnamenin geçerlilik şartıdır. İmzalanmadan önce vasiyet eden tarafından okunması da vasiyetnamenin geçerlilik şartıdır. Vasiyetnameye tarih atılıp imzalandıktan sonra vasiyet eden vasiyetnameyi okuduğunu, bunun son arzularını içerdiğini memur huzurunda iki tanığa söyler. Tanıklar da bu beyanın kendi önlerinde yapıldığını ve vasiyet edenin tasarrufa ehil olduğunu vasiyetnameye yazarak altını imzalarlar. Bu işlem de vasiyetnamenin geçerlilik şartıdır. Tüm bu işlemlerin aynı zaman diliminde, yani önemli bir aralık girmeden tek bir işlem gibi yapılması gerekir.
- Okumadan ve imzalanmadan yapılan resmi vasiyetnamede; vasiyet eden beyanlarını resmi memura bildirir ve resmi memur bu beyanlara uygun olarak vasiyetname metnini hazırlar. Bu metni iki tanık huzurunda vasiyet edene okur. Okuma işlemini bizzat resmi memur yapmak zorundadır. Metin okunduktan sonra vasiyet eden bunun isteklerine uygun olduğunu beyan eder ve bunun üzerine tanıklar da metnin kendi huzurlarında vasiyetçiye okunduğunu ve bunun vasiyetçi tarafından uygun bulunduğunu, vasiyetçinin vasiyet yapmaya ehil olduğunu yazarak şerh ederler ve metni imzalarlar. Ardından resmi memur da tarih yazarak metni imzalar (MK m.535). Bu vasiyetname türünü hem okuma yazma bilenler hem de bilmeyenler yapabilir.
- md.535 hükmü okuma yazma bildikleri halde okuyamayan veya imza edemeyen kişilerin de bu maddeye göre resmi vasiyetname yapabilmelerini ifade etmektedir. Bu anlamda olmak bu madde gereğince imza atma konusunda bedensel engelliler (felçliler, kaza sonucu parmaklarını ya da elini kaybetmiş kişiler) resmi vasiyetname yapabilirler. Görme engellilerin (âmâların) de “Braille Alfabesi” ile yazma olanağı bulunsa bile ancak TMK. md.535 hükmüne göre yani okunmaksızın ve imzalanmaksızın türünde resmi vasiyetname düzenletebilecekleri; buna karşılık okuma yazma bilen duyma ve konuşma engellilerin vasiyetnameyi okuyabilecekleri ve imza edebilecekleri gerekçesiyle TMK.md. 532 hükmüne dayanan resmi vasiyetname yapabilecekleri kabul edilmektedir.
- Okuma yazma bilen fakat Türkçe bilmeyenler tercüman aracılığıyla TMK. md.532-534 hükümlerine dayanarak yani okuma yazma bilenlere ait resmi vasiyetname düzenleyebilirler. Ancak bu durumda resmi memurun Türkçe metni, tercümanın da buna uygun yabancı dildeki metni vasiyetçiye okuması, tercüman tarafından hazırlanan yabancı dildeki metnin de resmi memur ve tanıklar tarafından tarih de konulmak suretiyle imzalanarak vasiyetnameye ek olarak saklanması gerekir.
D.RESMİ VASİYETNAMENİN SAKLANMASI
Resmi vasiyetname tanzim edildikten sonra bir örneği mirasbırakana verilir. Aslı noterlikte saklanır. Noterler vasiyetname tanzim ettikten sonra mirasbırakanın bağlı bulunduğu nüfus müdürlüğüne durumu bildirir. Nüfus müdürlüğü mirasbırakanın nüfus kaydına vasiyetnamenin bulunduğuna ilişkin kayıt düşer. Mirasbırakanın ölümü nüfus kaydına işlendiğinde, durum söz konusu vasiyetnameyi bildiren notere ihbar edilir. Bu şekilde resmi makamların haberi olur.
VASİYETNAMENİN İPTALİ
Vasiyetname her ne kadar hukuki bir işlem olsa da, kanun koyucu vasiyet edenin son arzularına önem verdiğinden geçerlilik koşulları olmayan bir vasiyetnamenin kesin hükümsüz olmasını kabul etmemiş, iptal edilebilir olmasını öngörmüştür.
Kurucu unsurları gerçekleşmiş ve yürürlüğe giren vasiyetnamenin geçerli olması için gerekli olan ehliyet, şekil şartı, hukuka ve ahlaka aykırı olmama şartları gerçekleşmemiş olsa bile; vasiyetnamenin kesin hükümsüzlüğü değil,iptal edilebilirliği kabul edilmiştir (TMK m.544, 557-558).
Ancak, vasiyetnamenin kurucu unsurlarının bulunmaması halinde kesin hükümsüzlük değil yokluk söz konusu olur.
Bu durumlarda vasiyetnamenin iptal edilmesi davası açılır. Bu davanın açılması ve sonuçları hakkında daha fazla bilgi edinmek için vasiyetnamenin iptal davası yazımızı okuyabilirsiniz.
Yukarıda sayılan şekil şartları ve daha birçok husus vasiyetnamenin iptali için söz konusu olabilir. Tanık şerhlerindeki beyanlar, vasiyetçinin beyanı, saklı pay ihlallerine ilişkin somutlaştırma yükümlülüğü, alternatifli vasiyet hükümleri gibi pek çok detay önem arz etmektedir. Bundan dolayı vasiyetname hazırlarken alanında uzman bir avukattan yardım alınması tavsiye edilir.